Zaraz po wojnie. Nowa wystawa polskiej sztuki w Muzeum Narodowym

Muzeum Narodowe zaprasza na nową wystawę sztuki powojennej – Szczeliny Wolności. Sztuka polska w latach 1945- 1948/49. To duże przedsięwzięcie składa się z trzech części prezentowanych w nawiązaniu do szerszego kontekstu politycznego i kulturalnego.Zobaczyć będzie można m.in. prace Władysława Strzemińskiego, Tadeusza Kantora, Jana Cybisa, Artura Nacht-Samborskiego czy Tadeusza Piotra Potworowskiego.

Polska po II wojnie światowej była krajem zniszczonym i wyzwolonym. W pierwszych latach po wojnie jeszcze pluralistyczna, interesująca i ciekawa, stopniowo stawała się niesuwerenna z pozorami demokracji, podporządkowana Związkowi Radzieckiemu. Sztuka polska była wolna i broniła się przed ostatecznym zniewoleniem, czego znakomitym świadectwem są eksponowane dzieła. Niestety, stopniowo zaczęto od tej wielopłaszczyznowości społecznej i politycznej odchodzić.

Sztukę polską w latach 1945–1948/1949 prezentujemy w trzech odsłonach. Pierwsza – „Czas martwej natury” – poświęcona jest malarstwu kolorystycznemu, tematem drugiej „Wojna/Wojna” jest przedstawienie problemu wojny w sztuce, trzecia – „Abstrakcja i Surrealizm” – ukazuje w pełni sztukę nowoczesną, dwie znaczące poetyki, od których powstał tytuł tej odsłony – informuje Aleksandra Sobocińska, rzeczniczka muzeum.

Bohaterami sekwencji Czas Martwej Natury są: Jan Cybis, Artur Nacht-Samborski, Tadeusz Piotr Potworowski, Wacław Taranczewski i Hanna Rudzka Cybisowa. Pokazane tutaj wspaniałe martwe natury nawiązują do wystaw w Muzeum Wielkopolskim z lat 40. XX w. takich jak Łagów w roku 1948 czy indywidualna wystawa Zygmunta Radnickiego z obrazem Pracownia z gipsową głową. Prezentowane są także prace dwóch poznańskich malarzy – Jana Piaseckiego i Eustachego Wasilkowskiego.

W tej części wystawy wyróżniono dwie sekwencje: projekt opery Swantewit i Pokaz Grupy 4F+R. W 1948 r. Maria Jarema wygrała zorganizowany przez poznańską operę ogólnopolski konkurs na scenografię do baletu Swantewit. Projekt nigdy nie został jednak zrealizowany. Ponadto prezentowane są w tej części projekty konkursowe Alfreda Lenicy, Tadeusza Kantora, Wacława Taranczewskiego i Andrzeja Pronaszki, które znajdują się w kolekcji Muzeum Narodowego, a które ze względów konserwatorskich są bardzo rzadko eksponowane.

Drugi wyróżniony element nawiązuje do wystawy Grupy 4F+R (4 F, czyli Farba, Forma, Faktura, Fantazja + Realizm) zorganizowanej w Poznaniu wiosną 1949 r., podczas której prezentowane były prace: Feliksa M. Nowowiejskiego, Alfreda Lenicy, Fortunaty Obrąpalskiej, Bazylego Wojtowicza i Tadeusza Kalinowskiego.
Wtedy była to nowoczesność o ekspresjonistycznym rodowodzie, odmienna od tego, co działo się wówczas w Krakowie, Łodzi i Warszawie.

Odsłona druga WOJNA/WOJNA poświęcona jest wielkiemu tematowi XX w. jakim jest II wojna światowa i jej zbrodnicze konsekwencje – Holokaust, śmierć cywilnej ludności, eksterminacja narodów.

Wystawa Szczeliny wolności to wyjątkowa okazja, by zobaczyć cenne dzieła, w tym Rozstrzelanie z dziewięcioma postaciami. Na co dzień, ze względów konserwatorskich, przechowywane jest w muzealnych magazynach rycin i nie opuszcza murów poznańskiego muzeum.

Tuż obok prezentowane są prace Teresy Żarnowerówny, która jeszcze w czasie wojny w poetyce kolażu wykonała ilustracje do książki Obrona Warszawy – do tej pory robią one niesamowite wrażenie. W tym czasie Władysław Strzemiński rysował cykle: „Wojna domom” i „Tanie jak błoto”. Pierwszy to krajobrazy zniszczonych miast, drugi dotyczy „taniej jak błoto” śmierci jednostki.

Obrazem kończącym tę tragiczną sekwencję jest Getto II – kompozycja Alfreda Lenicy ukazująca płonące getto warszawskie, namalowana jak abstrakcja, przy wykorzystaniu trzech kolorów: czerni budynków, czerwieni ognia i błękitu nieba.

Trzecia odsłona Abstrakcja i Surrealizm to kilkanaście sekwencji z indywidualnymi prezentacjami artystów. Prym wiodą dwaj najbardziej uznani twórcy: Władysław Strzemiński i Tadeusz Kantor.

Strzemiński – autor Unizmu w malarstwie – pisał w tym czasie Teorię widzenia i malował serię „Powidoki”, czyli obrazy przedstawiające spojrzenie prosto w słońce. Tadeusz Kantor w roku 1947 przebywał w Paryżu, wrócił z niego zafascynowany malarstwem surrealistycznym, szczególnie twórczością Roberto Matty.

Szczeliny Wolności. Sztuka polska w latach 1945- 1948/49 – wystawa w Muzeum Narodowym, 6 sierpnia – 12 listopada 2017