KALENDARIUM POZNAŃSKIE – 15 MAJA

Słońce w znaku Byka

Międzynarodowy Dzień Rodziny – proklamowany przez Zgromadzenie Ogólne ONZ
Święto Polskiej Muzyki i Plastyki

Imieniny obchodzą; Izydor, Nadzieja, Zofia

Imię Zofia pochodzi z języka greckiego od słowa “sofia”, które znaczy “mądrość”. Osoba o tym imieniu jest nie tylko mądra, ale i rozsądna oraz pracowita. Ma duże zdolności organizacyjne, toteż często zajmuje stanowiska kierownicze. Posiada przy tym wnikliwą naturę i ciekawą osobowość. Jest dobrą matką i wierną żoną.

Mimo, że nazywana „zimną Zośką” święta Zofia przez ludową tradycję była raczej utożsamiana z początkiem ciepłych dni. Porzekadła mówią, że „Święta Zofija kłosy rozwija”. Święta miała też naprawiać szkody wyrządzone przez trzech nieżyczliwych sąsiadów – tzw. zimnych ogrodników, których imieniny poprzedzają dzień poświęcony św. Zofii.

W rzeczywistości święta nie miała nic wspólnego z pogodą. Żyła najprawdopodobniej w II albo IV wieku w Rzymie. Gdy namiestnik Antiochii nakazał jej zapalenie kadzidła na ołtarzu bogini Diany, odmówiła. Wytrwała w swej odmowie, mimo, że na jej oczach torturowano jej córki o imionach Wiara, Nadzieja i Miłość. Namiestnik oszczędził Zofię. Została ogłoszona męczennicą, bo na grobie dzieci z żalu pękło jej serce.

Cytaty na dziś:

• Dobrze by robili kiepscy pisarze, gdyby zamiast liche rzeczy pisać, starali się dobre – czytać. Artur Schopenhauer
• Choć dasz krowie kakao, nie wydoisz czekolady. Stanisław Jerzy Lec
• Nieszczęścia własne nie uprawniają nas do unieszczęśliwiania innych. Feliks Chwalibóg

KALENDARIUM POZNAŃSKIE

1736 W Rydzynie zmarł Pompeo Ferrari jeden z najwybitniejszych architektów późnego baroku pracujących w Polsce.

W 1696 do Polski sprowadził go ówczesny wojewoda poznański Stanisław Leszczyński. Architekt osiadł w należącej do nowego mecenasa Rydzynie. W 1703 odbył się tu również jego ślub z Anną Rozyną Eitner, z którą Pompeo miał szóstkę dzieci.

Do najważniejszych jego projektów należą: Zamek w Rydzynie, odbudowa ratusza w Lesznie, klasztor i kościół cysterek w Owińskach, prezbiterium murowanej świątyni w Murowanej Goślinie, kapica i ołtarz główny w kościele Bożego Ciała w Poznaniu, portal i ołtarz w dawnym kościele jezuitów w Poznaniu, pałac arcybiskupi w Poznaniu (ukończony w 1732).

Pałac Arcybiskupi w Poznaniu

1803 Wybuchł wielki pożar w Poznaniu, po którym gruntownie zmieniono układ miasta.

1815 Król pruski wydał patent, gwarantujący polskim mieszkańcom Wielkiego Księstwa Poznańskiego utrzymanie ich narodowości, religii i języka.

1879 Otwarto linię kolejową na trasie z Poznania do Piły

1886 Zmarł Teofil Matecki, lekarz poznański, działacz społeczny i narodowy, współpracownik doktora Karola Marcinkowskiego.

Kształcił się w poznańskim gimnazjum Marii Magdaleny, ale przerwał naukę i wziął udział w powstaniu listopadowym. Został wyróżniony odznaczeniem za dzielność. Pracę lekarza łączył z działalnością społeczną i polityczno-narodową.

Biorąc za wzór Karola Marcinkowskiego jako lekarz koncentrował się na pomocy ubogim. Zapoczątkował wraz z Ignacym Zielewiczem i Piotrem Seckim nowoczesną chirurgię w Wielkim Księstwie Poznańskim, stosując przy operacjach znieczulenie ogólne przy użyciu eteru i chloroformu.

Był naczelnym chirurgiem w Szpitalu Dziecięcym Sióstr Miłosierdzia przy ul. Św. Józefa w Poznaniu, kierownikiem zakładu położniczego w Szpitalu Elżbiety w Poznaniu, zarządcą uzdrowiska wodoleczniczego w Dębnie, lekarzem i wykładowcą medycyny w poznańskim seminarium duchownym.

Działał w Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk, należał do grona jego założycieli, w latach 1858-1875 pełnił funkcję skarbnika, następnie (do końca życia) wiceprezesa; kierował Wydziałem Przyrodniczym i Wydziałem (pierwotnie sekcją) Lekarskim towarzystwa oraz wchodził w skład wielu jego komisji, m.in. związanej z rocznicą 400-lecia urodzin Mikołaja Kopernika (1873).

Pochowany został na poznańskim cmentarzu św. Marcina, po likwidacji cmentarza zwłoki przeniesiono na cmentarz zasłużonych na Wzgórzu Św. Wojciecha.

1892 W Mandżurii urodził się Chen Defu – Zdzisław Józef Czendefu [używał także nazwiska Bazyli Jan Charczeńko], powstaniec wielkopolski i żołnierz pochodzenia chińskiego.

W trakcie wojny rosyjsko-japońskiej w 1905 był początkowo żołnierzem carskiej armii, później został ordynansem kapitana Kazimierza Skorotkiewicza, z którego rozkazu został wysłany do Warszawy, gdy Skorotkiewicz trafił do japońskiej niewoli.

W Warszawie nauczył się stolarstwa i podjął pracę w tym zawodzie w fabryce mebli Chojnackiego. Po pewnym czasie Chojnacki odesłał go do rodziny w Wielkopolsce. Osiedlił się w Barcinie i pracował jako stolarz. Spolonizował się, przeszedł na katolicyzm i przyjął polskie imiona Zdzisław Józef. Działał w Sokole

W styczniu 1919 przyłączył się do walk powstania wielkopolskiego jako naczelnik drużyny skautowej. Brał udział w wyzwalaniu powiatów jarocińskiego i pleszewskiego. W 1924 r. rozpoczął dziewięcioletnie starania o nadanie polskiego obywatelstwa.

Pan Czendefu uważa się za Polaka, ma przekonania narodowe i nie zamierza wcale powracać do swojej ziemi ojczystej, odległej Mandżurii. Z Chinami – jak mówi – nic go teraz nie łączy – opuścił je przed 30 laty – z Polską – wszystko – donosił w 1935 roku Kurier Poznański

Uchwałą Rady Państwa nr 11.10-0.909 z 10 listopada 1958 nadano mu Wielkopolski Krzyż Powstańczy.

[Źródła: wikipedia, http://www.moremaiorum.pl/czen-de-fu-czyli-o-chinczyku-ktory-walczyl-w-powstaniu-wielkopolskim/]

1895 Urodził się Leon Prauziński malarz i rysownik, autor obrazów z Powstania Wielkopolskiego.

1915 został powołany do armii niemieckiej i walczył na froncie zachodnim. Brał udział w powstaniu wielkopolskim w grupie Stanisława Nogaja. 27 grudnia 1918 brał udział w wybuchu walk powstańczych, m.in. w zdobywaniu Prezydium Policji i w walkach o most Chwaliszewski. Uczestniczył także w zdobywaniu Wolsztyna, Zbąszynia i Miejskiej Górki. Później walczył także w wojnie polsko-bolszewickiej.

W 1920 uzyskał maturę w Gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu, a w 1921 ukończył szkołę podchorążych. W latach 1921-1923 na podstawie wykonanych w czasie powstania wielkopolskiego rysunków i szkiców namalował 12 obrazów olejnych ukazujących sceny walk powstańczych.

Podczas okupacji obrazy Prauzińskiego zostały zniszczone przez Niemców. Pozostały po nich jedynie pocztówkowe reprodukcje wydane w okresie międzywojennym.

W latach 1923-1924 studiował na wydziale rolnym Uniwersytetu Poznańskiego. W 1927 roku wyjechał na studia do Monachium, gdzie rok później ukończył wydział malarstwa i sztuk pięknych. Po powrocie do kraju m.in. ilustrował czasopisma i książki.

1 listopada 1939 został aresztowany przez gestapo i osadzony w Forcie VII. W wytoczonym mu przez hitlerowców procesie – tragifarsie głównym dowodem jego „winy” wobec Rzeszy Niemieckiej były właśnie wspomniane obrazy, uwieczniające bohaterski czyn zbrojny powstańców wielkopolskich. Został zamordowany w Forcie VII w dniu 6 stycznia 1940.

1911 W Poznaniu rozpoczęła się Wystawa Wschodnioniemiecka. Trwała do 30 września.

Wystawa Wschodnioniemiecka była pierwszą organizowaną w Poznaniu wielką imprezą wystawienniczą. Nie miała charakteru ściśle targowego – jej zadaniem była prezentacja potencjału i możliwości niemieckich na terenach wschodnich Prus.

Pomysłodawcą imprezy i jej honorowym patronem był cesarz Wilhelm II. Jego syn, następca tronu, Fryderyk Wilhelm, był przewodniczącym komitetu honorowego. Dzięki dużym funduszom zapewnionym przez cesarza, wystawa miała bardzo reprezentacyjny charakter i urządzono ją z wielkim rozmachem. Zgromadzono ponad tysiąc wystawców z różnych regionów, przede wszystkim ze Śląska.

Wystawę otwarł uroczyście Fryderyk Wilhelm 15 maja 1911, na placu pod zbudowaną na tę okazję Wieżą Górnośląską, którą barwnie iluminowano.

Oprócz tego przygotowano wiele pawilonów tematycznych i innych atrakcji, np.: makietę Starego Miasta w Poznaniu, wioskę murzyńską z chatami, sklepem, stanowiskami rzemieślników i meczetem, propagującą niemieckie zdobycze w Afryce, w której na stałe mieszkało około 60 Murzynów, Kleinsidlungsdorf, czyli wzorcową wioskę osadniczą, przewidzianą dla zasiedlających tereny wschodnie kolonistów (z placem, domami i świątynią).

Z Wystawy do dziś zachowały się w całości dwa obiekty: kościółek norweski (obecnie zlokalizowany na Krzesinach) i pawilon winiarni (obecnie restauracja Meridian w Parku Sołackim).

Pocztówka z Wystawy Wschodnioniemieckiej w Poznaniu

1913 Urodził się Jan Nowak-Jeziorański, działacz polityczny i polonijny, publicysta, pisarz. W czasie okupacji emisariusz między rządem londyńskim a Armią Krajową, w latach 1952-76 dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Na wideo podczas odwiedzin w poznańskiej fundacji Barka.

Jan Nowak-Jeziorański kilkakrotnie na trwałe wpisał się w karty dziejów Poznania. W 2000 r. Rada Miasta Poznania jednogłośnie zdecydowała o przyznaniu “Kurierowi z Warszawy” tytułu Honorowego Obywatela Poznania, uznając jego zasługi dla demokracji.

Odbierając tytuł, Nowak-Jeziorański przemówił wtedy do zgromadzonych przed ratuszem poznaniaków: – Wdzięczny wam jestem nie tylko za to zaszczytne wyróżnienie, ale za wszystko, co Poznań mi ofiarował. Za czas studiów i za Poznański Czerwiec.

Wszystko zaczęło się przed wojną od podpowiedzi ministra przemysłu i handlu Eugeniusza Kwiatkowskiego, której posłuchał młody i chętny do studiów Jan Nowak. Za namową ministra rozpoczął studia ekonomiczne na Uniwersytecie Poznańskim. “Poznań mnie wychował i wykształcił, dosłownie!” – wspominał u schyłku życia. – “Bo szkoła profesora Taylora była zarazem szkołą myślenia. (…) Wiele też zawdzięczam profesorowi Czesławowi Znamierowskiemu, który wykładał filozofię prawa. On uczył logicznego myślenia, logicznego wypowiadania się, a nade wszystko prostoty i zwięzłości wypowiedzi. I muszę powiedzieć, że jemu zawdzięczam to, że potrafię się wypowiadać w sposób zwięzły i logiczny. To mi dał Poznań i Znamierowski. (…)

Przede wszystkim jednak studiowanie w Poznaniu umożliwiło mi całkowite skupienie się na nauce. Mieszkałem w domu akademickim na Wałach Leszczyńskiego [w dzisiejszym DS Hanka], a ponieważ moje studia zależały od tego, czy dostanę stypendium państwowe, więc usunąłem wszystko i byłem dokładnie zorganizowany.

Dzień rozpoczynałem bardzo rano, bo wtedy najlepiej mi się pracuje. Na palniku w korytarzu gotowałem sobie mleko, do tego były dwie suche bułki, i pracowałem do godziny ósmej rano, wówczas jadłem śniadanie i dalej do pracy. Dopiero około czwartej robiłem sobie przerwę na dłuższy spacer.”

W wolnej Polsce przyjeżdżał do Poznania tak często, jak tylko mógł. W 1991 r. Uniwersytet A. Mickiewicza nadał mu tytuł doktora honoris causa. To właśnie tutaj – z jego inicjatywy – w 1994 r. oficjalnie zakończyło działalność Radio Wolna Europa.

– Ludu Poznania! W 1956 r. mówiłem do was z oddali. Bóg sprawił, że mogę z wami dzielić to szczęście, wolność – wzruszył się b. szef RWE podczas ostatniej wizyty w Poznaniu, w 45. rocznicę Czerwca. Do końca nawoływał do obywatelskiej aktywności, poszanowania wolności i walki z tak powszechnym wśród Polaków pesymizmem. – To był uczciwy, dobry człowiek. O Poznaniu zawsze wypowiadał się ciepło. To było drugie po Warszawie miasto, które darzył szczególnym sentymentem. Szkoda, że nie zdążył nacieszyć się Polską – żałuje dziennikarka Jolanta Hajdasz, współautorka książki o Nowaku-Jeziorańskim.

Na podstawie fragmentów książki: Jolanty Hajdasz i Agaty Ławniczak “Polak z oddali. Jan Nowak-Jeziorański w Poznaniu i nie tylko”.

1919 Język polski stał się jedynym językiem urzędowym w Wielkopolsce, podczas gdy język niemiecki pozostał językiem pomocniczym. Jednocześnie braki w kadrze urzędniczej sprawiły. że utrzymano język niemiecki w sądownictwie do 1920.

1943 Zakaz nabywania przez Polaków w Kraju Warty biletów kinowych w przedsprzedaży.

1995 Wisława Szymborska została doktorem honoris causa Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Tablica na Prowencie w podpoznańskim Bninie,  na budynku w którym urodziła się poetka

1978 Rozpoczęła się budowa linii tramwajowej łączącej ul. Zamenhofa z górnym tarasem Rataj.

1986 W godzinach popołudniowych nad miastem “oberwała się chmura”, temperatura obniżyła się z 22° do 14° C.

Do godziny 22:00 straż pożarna wzywana była ponad sto razy do wypompowywania wód z zalanych piwnic, magazynów i innych pomieszczeń. Udzielano pomocy min. szpitalom przy ulicach Długiej, Gąsiorowskich i Krysiewicza, “Modzie Polskiej”, Biuru Wystaw Artystycznych, restauracji “Smakosz”. Około 60 – 70% taboru tramwajowego zjechać musiało do zajezdni na skutek zalanych silników.

Na ul. Roosevelta przerwa w ruchu tramwajowym trwała 55 minut; na ul. Pułaskiego zalane zwrotnice unieruchomiły tramwaje na 50 minut; z Mostu Teatralnego dźwig holował uszkodzony tramwaj na ul. Gajową. Były też kłopoty z kursowaniem autobusów. [Kronika Miasta Poznania, nr 3/87]

Poznań, koniec lat 80-tych, tramwaj linii 8 na ulicy Fredry

1987 Ukazał się pierwszy numer miesięcznika dla nastolatków “Mój świat”, wydawany przez Ogólnopolski Ośrodek Sztuki dla Dziecka i Młodzieży. Redaktorem naczelnym  mianowany został Zygfryd Klaus.

Redakcja “Expressu Poznańskiego” rozpoczęła druk cyklu publikacji O jutrze grodu nad Wartą, zatytułowanego Co o tym sądzisz poznaniaku?

“Wielu z nas pamięta Poznań przedwojenny – miasto o połowę mniejsze od obecnego, zupełnie inne niż dziś, wyidealizowane, jak każde wspomnienie sprzed 50 lat. A jaki będzie Poznań za  pięć, dziesięć czy dwadzieścia lat?  [Kronika Miasta Poznania]

2010 Lech Poznań został mistrzem Polski. Czekaliśmy na to 17 lat. W sobotę na Starym Rynku zgromadziło się ponad 40 tysięcy kibiców, którzy świętowali zwycięstwo razem z piłkarzami. “Lech, Lech, Kolejorz!” – niosło się po całym Poznaniu

ZDARZYŁO SIĘ 15 MAJA

1567 Maria Królowa Szkotów poślubiła James’a Hepburn’a, hrabiego Bothwell. Ślub miał miejsce w pałacu Holyrood w Edynburgu i wcale nie był zawarty za zgodą obu stron.

1697 Rozpoczął obrady sejm elekcyjny. Spośród kilku pretendentów popularność zdobył elektor saski Fryderyk August I Wettyn. Poparły go Rosja, Brandenburgia oraz Dania.

1718 Londyński prawnik James Puckle opatentował karabin maszynowy. Puckle był zapalonym rybakiem i planował używanie swojego wynalazku na morzu w celu zwiększenia połowów.

1783 Urodził się Jan Nepomucen Kurowski, popularyzator wiedzy rolniczej. Był pionierem hodowli ziemniaka w Polsce, autorem licznych prac o tematyce rolniczej.

1859 Urodził się Pierre Curie, francuski fizyk, współtwórca nauki o promieniotwórczości. Wraz z żoną Marią Skłodowską odkrył rad i polon. Zginął pod kołami konnego tramwaju, w Paryżu, 19 kwietnia 1906 roku.

1868 Ukazał się pierwszy przekaz źródłowy o polskiej szkole w USA, założonej przez pierwszych osadników w miejscowości Panna Maria w Teksasie.

1886 Zmarła w wieku 55 lat Emily Elisabeth Dickinson – amerykańska poetka. Autorka m.in. „Poematów” i „Listów Emily Dickinson”.

1891 W Kijowie urodził się Michaił Bułhakow, rosysjki dramatopisarz i prozaik. W 1917 został absolwentem studiów medycznych, po których pracował 2 lata jako lekarz. Zmienił zawód, został urzędnikiem. Swoje doświadczenia utrwalał w opowiadaniach m.in. w Zapiskach na mankietach (1922-1923) czy satyrycznych Diaboliadach (1925). Opowieści Fatalne jaja (1925) i Psie serce (1925) to z kolei wyraz jego niechęci do rewolucji 1917 oraz skutków społecznych, obyczajowych i psychicznych jakie wywarła na ludzi. Inne jego powieści to Biała gwardia (1925) oraz satyryczno-filozoficzna Mistrz i Małgorzata (1928-1940) zaliczona do klasyki prozy światowej XX w. Zm. 10 marca 1940 r

1902 Portugalia ogłosiła bankructwo spowodowane powstaniem w Angoli.

1905 W Newadzie założono Las Vegas.

Arizona jeden z pierwszych klubów w LasVegas Foto: CC

1911 Urodził się Max Frisch – szwajcarski pisarz i dramaturg, piszący w języku niemieckim. Autor powieści: „Homo Faber”, komedii „Don Juan, czyli Miłość do geometrii”.

1914 Urodził się Tenzing Norgay, nep. Sherpa, który 29 maja 1953 roku wraz z sir Edmundem Hillarym dokonał pierwszego wejścia na Mont Everest.

1917 Urodził się Jerzy Duszyński – aktor. Pierwsza gwiazda powojennego kina polskiego. Znany m.in. z takich filmów jak: “Zakazane piosenki”, “Skarb” Buczkowskiego, “Śmierć prezydenta” Kawalerowicza.

1926 Marszałek Sejmu Maciej Rataj, który pełnił zastępczo funkcję prezydenta, przekazał władzę nad siłami zbrojnymi Józefowi Piłsudskiemu. Tego samego dnia powołano rząd Kazimierza Bartla.

1935 Urodziła się Madeleine Albright, amerykańska sekretarz stanu podczas II kadencji Billa Clintona, pierwsza kobieta na tym stanowisku.

1936 Polska: Utworzenie rządu Felicjana Sławoja – Składkowskiego. Ostatni rząd w okresie międzywojennym.

1936 W Łodzi urodził się Jerzy Skolimowski, reżyser, scenarzysta.

1940 Pierwszy udany lot helikoptera Vought-Sikorsky US-300.

1950 Rząd polski po porozumieniu z rządem radzieckim zmniejszył ogólną kwotę reparacji wojennych należnych Polsce od NRD oraz rozłożył ich spłatę na 15 lat.

1951 Czesław Miłosz, attaché kulturalny ambasady polskiej w Paryżu, podjął decyzję o pozostaniu na emigracji.

1951 W Warszawie urodził się Dariusz Szpakowski, dziennikarz sportowy, komentator.

1953 W Reading, w Wielkiej Brytanii, urodził się Mike Oldfield, brytyjski multiinstrumentalista i kompozytor.

Pierwszych nagrań dokonał w wieku 14 lat, występując wspólnie z siostrą Sally w grupie The Sallyangie. Następnie występował z grupami Barefeet i The Whole World. W 1972 roku nagrał swój pierwszy album solowy “Tubular Bells” i od tej pory wszystko potoczyło się jak w bajce. Oldfield ma na swoim koncie wiele przebojów, zarówno instrumentalnych, jak i piosenek, chociaż sam nie śpiewa. Główny temat ‘Tubular Bells” znalazł się na ścieżce dźwiękowej do obrazu ‘Egzorcysta’ i dotarł do pozycji 7’ej “Billboardu” w 1974 roku, jest także autorem muzyki do głośnego filmu „Pola śmierci” ROLANDA JOFFE. Inne znane przeboje to „Moonlight Shadow” z Maggie Reiley, „Shadow On The Wall”, „Family Man”.

1954 W Krakowie urodził się Jan Frycz, aktor (“Zielona miłość”, “Wielki Szu”).

1955 Austria, Francja, USA, Wielka Brytania i ZSRR podpisały w Wiedniu traktat pokojowy, na mocy którego proklamowano neutralność Republiki Austrii i wycofano z jej terenu obce wojska, w tym Radzieckie. Jako jedyny kraj (po wojnie) Austria otrzymała gwarancje nietykalności

1955 Rozpoczęto budowę radzieckiego centrum kosmicznego Bajkonur w Kazachstanie.

1972 Polska: Obniżenie cen detalicznych niektórych typów odbiorników telewizyjnych oraz magnetofonów szpulowych.

1973 Urodziła się Vic”Tori”a Davey Spelling, aktorka amerykańska (Donna-Beverly Hills 90210)

1976 Urodził się Jacek Krzyżówek, piłkarz, reprezentant Polski (Bayer Leverkusen).

1977 Nr 1 amerykańskiej listy przebojów: „Sir Duke” – Stevie Wonder.

1988 Początek wycofywania wojsk radzieckich z Afganistanu, do którego wkroczyły w grudniu 1979 r.; zakończone 15.II.1989 roku.

1991 Edith Cresson została pierwszą kobietą – premierem Francji.

1998 W Los Angeles zmarł na atak serca Frank Sinatra. Miał 82 lata. Urodził się 12 grudnia 1915 roku w Hoboken, w stanie New Jersey. Był jednym z najpopularniejszych amerykańskich wokalistów. Nagrał ponad 200 płyt. Jego największe przeboje to „New York, New York”, „Strangers In The Night”, „My Way” i „Lady Is A Tramp”. Znakomicie radził sobie jako aktor. Za drugoplanową rolę w „Stąd do wieczności” otrzymał w 1956 roku Oscara. Urodził się 12 grudnia 1915 roku.