KALENDARIUM POZNAŃSKIE – 15 WRZEŚNIA

Słońce w znaku Panny

Święto narodowe Hondurasu, Kostaryki i Nikaragui – Dzień Niepodległości, którą państwa te uzyskały w 1821 r

Urodzeni 15 września są obdarzeni wielką wyobraźnią, uczuciowi i wrażliwi. Żyją marzeniami i zbyt łatwo ulegają złudzeniom.

Cytaty na dziś:

•    Większość ludzi używa głowy nie do myślenia, lecz do potakiwania. Evelyn Waugh
•    Od noszenia ciężarów wyrabiają się muskuły, od słuchania radia wyrabiają się uszy. Bogdan Brzeziński
•    Żeby poznać swoją lepszość, trzeba wynaleźć sobie kogoś gorszego. Witold Gombrowicz

KALENDARIUM POZNAŃSKIE

1454 Król Kazimierz Jagiellończyk nadał przywileje mieszkańcom Wielkopolski. Szczególnie wyróżniono województwa poznańskie i kaliskie za pomoc w oblężeniu Chojnic i w zhołdowaniu ziem pruskich.

1549  Czcigodnemu panu Janowi Skrzetuszewskiemu, kanonikowi i oficjałowi poznańskiemu lewa ręka została odcięta przez szlachetnych Wawrzyńca Łagiewnickiego i [Jerzego] Trąmbczyńskiego dnia 15 miesiąca września, pisał w swoim studenckim dzienniku Kasper Goski, późniejszy burmistrz poznański.

Napad na oficjała poznańskiego nastąpił na tle zatargów majątkowych po śmierci Hieronima z Bnina Moszyńskiego, wojewodzica poznańskiego. Kuratorem masy spadkowej był biskup poznański Benedykt Izdbieński. [Na podstawie: J. Wiesiołowski, Diariusz studencki burmistrza Goskiego, Kronika Miasta Poznania, nr  1/1999]

1737 Dębieccy osadnicy z Bambergu podpisali kontrakt z miastem Poznań.

Początki powstania Dębca sięgają roku 1700, kiedy to Michał Czenpiński wziął w dzierżawę północne tereny dawnego Lubonia i wybudował tam folwark zwany Dębcem. Właściciel sprowadził do folwarku chłopów polskich, a także rolników z Bambergu. Trwałe osiedle powstało około 1730 roku, a 7 lat później podpisano osadniczy kontrakt z miastem Poznań.

Asymilacja Bambrów odbywała się za pomocą wspólnej dla wszystkich mieszkańców parafii i szkoły, a także dzięki małżeństwom zawieranymi z Polakami.  [Źródło: Jarosław Owsiański, Lech Poznań przemilczana prawda, s.60, Poznań 2017]

1799 Urodził się Maciej Mielżyński, ziemianin, powstaniec, działacz gospodarczy w zaborze pruskim.

Angażował się w pracę organiczną, współpracował z Karolem Marcinkowskim. Wspierał budowę i rozwój Bazaru w Poznaniu.

Obok Antoniego Kraszewskiego i Gustawa Potworowskiego – był jednym z przywódców stronnictwa “matadorów poznańskich”, zwolenników legalnej opozycji wobec rządu. Należał do grona założycieli (wspólnie z Karolem Marcinkowskim) Towarzystwa Naukowej Pomocy.

Od 1842 kierował Opieką Teatralną, za pośrednictwem której podejmował starania o powołanie polskiego teatru w Poznaniu.

Nie prowadził aktywnej działalności politycznej w okresie Wiosny Ludów i powstania 1848, ale należał do Komitetu Narodowego i uczestniczył w deputacji do króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV w sprawie reorganizacji Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Odmówił przyjęcia stanowiska prezesa polskiej części księstwa. Od 1849 zasiadał w Landtagu (parlamencie pruskim), był współzałożycielem i prezesem (1856-1858) Koła Polskiego. Od 1855 dożywotni członek pruskiej Izby Panów.

W 1862 rozdał swoje dobra w Wielkopolsce między synów i wyjechał do Królestwa Polskiego. Dokonał tam uwłaszczenia chłopów. Z małżeństwa z Konstancją Mielżyńską miał 9 dzieci.

1847 Założenie (z inicjatywy i kosztem, choć już po jego śmierci, Edwarda Raczyńskiego) wodociągów w Poznaniu.

Nie tylko niedostatek źródlanej wody w Poznaniu wpłynął na decyzję Raczyńskiego dotyczącą budowy nowych wodociągów dla miasta. Złożyły się na to również osobiste przeżycia hrabiego związane z chorobą jedynego syna Rogera, którego nie mogli wyleczyć nawet najbardziej znani lekarze. Ostatecznie życie jedynemu spadkobiercy fortuny rodu Raczyńskich uratował śląski chłop Wincent Priessnitz (1799-1851) – prekursor wodolecznictwa i natrysków, od którego nazwiska wywodzi się nazwa „prysznic”.

Paradoksalnie Priessnitz zmarł z powodu apopleksji, której – jak twierdzili niektórzy jemu współcześni – doznał wskutek zbyt długiego stosowania zimnej wody na klatkę piersiową. Raczyński w dowód wdzięczności za cudowne wyleczenie 12-letniego syna, postanowił doprowadzić do miasta zdrową wodę i wybudować fontannę (studzienkę). Decyzję tę przyspieszyła kolejna epidemia cholery, która nawiedziła Poznań w 1831 r. Jej rozprzestrzenianiu sprzyjały fatalne warunki sanitarne oraz niezdatna do picia woda, zanieczyszczona przeciekami z kanałów ściekowych i dołów kloacznych.

Nowego wodociągu nie zamykała jednak, jak planował Raczyński, studzienka przy bibliotece. Ponieważ wyższe położenie pl. Wilhelmowskiego wobec Wzgórza Winiarskiego uniemożliwiało grawitacyjny spływ wody, fundator umieścił ją przy skrzyżowaniu Friedrichstrasse (obecnie ul. 23 Lutego) i Wilhelmstrasse (dzisiejsza al. Marcinkowskiego), przy gmachu Ziemstwa Kredytowego (dziś w tym miejscu znajduje się siedziba Uniwersytetu Artystycznego), w miejscu obecnej Fontanny z Delfinami. Na wypadek pożaru studzienka miała służyć do „ratowania tytułów posiadania ziemiaństwa wielkopolskiego”.

Po oddaniu do użytku pierwszej studzienki (Priessnitza) w maju 1841 r., Raczyński postanowił rozbudować sieć wodociągową wraz z kolejnymi studzienkami. Drugą umieścił przy Adalbertkirchstrasse (dziś ul. św. Wojciecha) przed domem rurmistrza Pannewitza nadzorującego budowę wodociągów, trzecią przy Petrikirchplatz (obecnie Plac Wiosny Ludów). Natomiast czwarta fontanna stanęła obok obecnego pl. Bernardyńskiego przy Langestrasse (współczesna ul. Długa), przy murze „Szpitala Panien Szarytek” (Szpitala Przemienienia Pańskiego, a w latach PRL im. Pawłowa).

Zbliżające się do końca prace przerwała w 1845 r. samobójcza śmierć Raczyńskiego. Zgodnie z jego wolą inwestycję dokończyła żona Konstancja i syn Roger, o czym oboje poinformowali władze miejskie 28 października 1846 r. W piśmie „do Prześwietnego Magistratu Poznania” przypomnieli o zobowiązaniach danych przez zarząd miasta fundatorowi: „te cztery fontanny miasto Poznań będzie utrzymywać nadal w stanie w jakim je odebrało (…) i za nie odpowiadać (…) Wolą zmarłego było, aby te cztery fontanny zawsze istniały na tych samych miejscach i nie mają być zmieniane na inne ulice ani na inne miejsca (…).”

Niecały rok później, 15 września 1847 r., w Bibliotece Raczyńskich odbyło się protokolarne przekazanie nowych wodociągów i studzienek niemieckim władzom miejskim.

Dzięki inicjatywie Raczyńskiego mieszkańcy Poznania już w początkach XIX w. (w przeciwieństwie do wielu miast kraju i Europy) mieli dostęp do źródlanej wody. Już pod koniec XVIII w. zaczęto bowiem zastępować powszechnie używane do picia piwo wodą, wykorzystując ją też do przyrządzania coraz bardziej popularnych napojów: herbaty i kawy. Bez wątpienia, wodociągi Raczyńskiego zmniejszyły śmiertelność ludności Poznania i na długie lata poprawiły warunki życia jego mieszkańców. [Na podstawie materiałów na stronie aquanet.pl]

1870 Krakowski aktor Lech Nowakowski otworzył drugi sezon teatralny polskiej sceny zawodowej w Teatrze Miejskim przy pl. Wilhelmowskim (dziś Wolności), zamknięty 14 czerwca 1871.

1882 Urodził się Nikodem Pajzderski, historyk sztuki, mediewista, konserwator i badacz zabytków, muzealnik.

W latach 1901 – 1903 studiował na Wydziale Architektury Politechniki w Charlottenburgu, później na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1909 – 1911 podróżował po Europie, zwiedzając zabytki i zapoznając się z lokalną sztuką krajów takich, jak Francja, Włochy, Austria i Niemcy.

W 1912 został kustoszem Muzeum Czartoryskich na Zamku w Gołuchowie. W 1914 pracował w Centralnym Komitecie Opieki nad Zabytkami w Wiedniu, gdzie poświęcał czas głównie Małopolsce.

W czasie I wojny światowej przeniósł się do Poznania, z którym związał się aż do tragicznej śmierci. Był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, opracowywał liczne publikacje naukowe, kierował powojenną rewindykacją zbiorów. W 1919 został Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Poznaniu, a od 1922, także na Pomorze. Należał do Komitetu Konserwatorskiego Gmachów Państwowych.

Był jednym z członków-założycieli Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania. Ważnym etapem w działalności Pajzderskiego był okres PeWuKi. W latach 1928 – 1929 współorganizował dział sztuki na Wystawie. W 1933 został dyrektorem Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu.

W październiku 1939 aresztowany przez nazistów, został zamordowany w miejscu kaźni Wielkopolan – Forcie VII 6 stycznia 1940.

1901 W niedzielę 15 września 1901 roku, w patronalne święto Matki Boskiej Bolesnej, konsekracji świątyni pod tym wezwaniem na Łazarzu dokonał ks. biskup Edward Likowski, dziękując szczególnie ks. prałatowi Lewickiemu oraz rodzinie Schneiderów.

Odtąd kościół Matki Boskiej Bolesnej zaczął służyć łazarskim i górczyńskim wiernym. Do obsługi duszpasterskiej na Łazarzu został skierowany ks. Edmund Wagner, od trzech lat wikariusz u św. Marcina. Zaraz po ukończeniu budowy kościoła przystąpiono do zabiegów zmierzających do wybudowania plebanii.

We wrześniu 1903 roku probostwo było już niemal gotowe, co skłoniło władzę duchowną do podjęcia decyzji w sprawie utworzenia także nowej parafii. 11 września 1903 roku zmarł ks. proboszcz Lewicki. Proboszczem parafii św. Marcina został energiczny duszpasterz ks. Kazimierz Maliński.

6 grudnia 1912 roku biskup Edward Likowski wydał dekret o podziale parafii św. Marcina i o utworzeniu z dniem 1 stycznia 1913 roku nowej parafii p.w. Matki Boskiej Bolesnej na Świętym Łazarzu.
Na podstawie: http://www.mbbolesna-poznan.org/

1922 W Poznaniu założony został Związek Lotników Polskich.

Związek był organizacją powstałą z inicjatywy byłych pilotów wojskowych, którzy po zakończeniu działań wojennych w roku 1920, postanowili tworzyć polskie lotnictwo cywilne. Pierwszym prezesem związku wybrany został por. pil. Czesław Wawrzyniak.

W czasie swojej aktywnej działalności związek zbudował w roku 1923 na lotnisku w Ławicy wytwórnię samolotów ,,Samolot” oraz zorganizował cywilną szkołę pilotów którą ukończyło w roku 1925 – 55 pilotów.

Związek był inicjatorem pierwszych w Polsce zawodów szybowcowych w roku 1923 w Białce k/Nowego Targu i w roku 1925 w Oksywiu k/Gdyni. Związek posiadał własny organ prasowy – czasopismo ,,Lotnik”, wychodzące w Poznaniu w latach 1924-1931. Pierwszym redaktorem naczelnym pisma był red. Bolesław Ostrowski. Prezesem ZLP w latach 1922-1929 był por. pil. Czesław Wawrzyniak.

Samoloty produkowane w fabryce ,,Samolot”: Hanriot H-28 z licencji francuskiej, Hanriot H-19 z licencji francuskiej, SP-1 konstrukcji inż. Tułacza oraz samoloty BM-2, BM-4, BM-5 i BM-6 konstrukcji inż.Bartla. W cywilnej szkole pilotów szkolono na samolotach Hanriot H-28 i H-19.

Źródło: http://www.aeroklub.poznan.pl, fot.:Uroczystość chrztu lotniczego w WWS “Samolot”. Moment rozbicia butelki szampana o piastę śmigła. Aktu dokonuje Szef Dep. IV Żeglugi Powietrznej gen. Zagórski. (Źródło: Lotnik nr 4-5/1925), za www.samolotypolskie.pl

1936 W Warszawie urodziła się związana z Poznaniem skrzypaczka i pedagog prof. Jadwiga Kaliszewska. Była wychowawcą kilkudziesięciu skrzypków, w tym laureatów międzynarodowych konkursów

Studia muzyczne w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie ukończyła z wyróżnieniem w 1959 roku w klasie skrzypiec prof. Eugenii Umińskiej. Kaliszewska brała udział w międzynarodowych konkursach skrzypcowych w Poznaniu (1957) i w Paryżu (1979); otrzymała wyróżnienie na IV Międzynarodowym Konkursie Skrzypcowym im. H. Wieniawskiego w Poznaniu w 1962 roku.

Od 1961 roku związana była z Akademią Muzyczną im. I. J. Paderewskiego w Poznaniu. W 1975 r. otrzymała tytuł naukowy profesora sztuki muzycznej a 2007 otrzymała tytuł doktora honoris causa poznańskiej uczelni. Była prezesem Towarzystwa Muzycznego im. H. Wieniawskiego w Poznaniu, jurorem Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. H. Wieniawskiego i Międzynarodowego Konkursu Lutniczego im. H. Wieniawskiego.

Wykształciła kilkudziesięciu absolwentów, wśród których znajdują się zdobywcy wielu nagród przyznanych na krajowych i międzynarodowych konkursach skrzypcowych. Są to m.in.: Bartosz Bryła, Krzysztof Baranowski,  Joanna Kurkowicz, Bartłomiej Nizioł, Anna Reszniak, Jarosław Nadrzycki.

Była współinicjatorką Państwowego Liceum Muzycznego im. H. Wieniawskiego w Poznaniu, nazywanego “Szkołą Talentów”.

Uroczystość wręczenia Nagród Województwa Poznańskiego za rok 1978 w Sali Renesansowej poznańskiego ratusza, fot. Stanisław Wiktor / Cyryl

W 1930 spółka Likwowin w swojej nowej fabryce przy ulicy Wierzbowej rozpoczęła produkcję popularnych alkoholi.

Firma produkowała wina o bardzo dziwnych nazwach, takich jak Maślacz półsłodki owocowy, Sanct Jeanette, Sylva Marthylos czy Reneta Łagodna.

Na Wierzbowej rozlewano też wódki gatunkowe – jarzębiak, na etykiecie którego znajdował się herb miasta, wiśniówkę wytrawną, rum Jamajka, wódkę pomarańczową, a przede wszystkim czystą Machandel. – Ta ostatnia to była chyba najpodlejsza wódka w przedwojennym Poznaniu.

Jednak sztandarowym produktem była Bonówka, wódka gatunkowa, gorzka żołądkowa, oparta na oryginalnej recepturze (przechowywanej do dnia dzisiejszego w ocalałych archiwaliach spółki) stworzonej przez Józefa Bohna, jednego ze wspólników Likwowinu.

Nazwa trunku była prawnie zastrzeżona. Na etykiecie znajdował się napis, że “do wytworzenia prawdziwej Bonówki upoważniona jest jedynie firma Likwowin – Poznań”, a cała butelka była zalakowana i opatrzona pieczęcią firmy.

Na podstawie: Danuta Książkiewicz-Bartkowiak, Likwowin, czyli jak nie dać się nabić w butelkę. KMP 4/2000, data orientacyjna, fot: Muzeum Narodowe w Poznaniu, wystawa Miejska ikonosfera na drukach reklamowych z widokami Poznania

1939 W Poznaniu niemieckie władze okupacyjne wprowadziły godzinę policyjną, od 19 – 6.

1940 Piloci z 302 dywizjonu „Poznańskiego” stacjonującego w Anglii odnieśli swój największy sukces dzienny, gdyż zestrzelili dziesięć niemieckich maszyn, a kolejnych siedem uznano za zestrzelone prawdopodobnie.

18 września uzyskali siedem pewnych i trzy prawdopodobne zestrzelenia. 25 września dywizjon wrócił na swoje macierzyste lotnisko w Leconfield, skąd kontynuował loty bojowe, patrolowo-rozpoznawcze, a także w osłonie konwojów morskich. Obok sukcesów były też straty, np. 18 października z powodu fatalnej widoczności podczas lądowania rozbiły się cztery maszyny, a ich piloci zginęli. Przez cały rok 1940 dywizjonowi zaliczono zestrzelenie 27 samolotów niemieckich, a 11 uznano za zniszczenia prawdopodobnie. Zginął jeden angielski i sześciu polskich pilotów. [źródło: Szymon Mazur, Dywizjon 302 “Poznański” – pierwszy w walce!, na: https://www.poznan.pl/mim/bm/news/inicjatywy-radnych,c,13/dywizjon-302-poznanski-pierwszy-w-walce,150314.html dostęp: 18.07.2020]

1975 Poznań został włączony do łańcucha nocnych lotniczych połączeń pocztowych. Samolot z lotniska w Ławicy startuje codziennie do Warszawy o godzinie 23.55, a powraca około 3.00.

1975 Oddanie do użytku fragmentu linii tramwajowej od początku ul. Strzeleckiej do końca Łąkowej. W kierunku Garbar tramwaje mogły kursować już od l września.

ZDARZYŁO SIĘ 15 WRZEŚNIA

1463 Zwycięstwo floty polskiej nad krzyżacką na Zalewie Wiślanym na wysokości Elbląga.

1553 Urodziła się Katarzyna, córka Ferdynanda II cesarza rzymskiego, trzecia żona Zygmunta Augusta.

1702 Załoga szwedzka stacjonująca na Wawelu wywołała na zamku pożar, trwający trzy dni. Był to najpoważniejszy pożar w dziejach Wawelu.

1830 W Anglii otwarto pierwszą linię kolejową z Liverpoolu do Manchesteru. Dzień otwarcia był również dniem, kiedy zginęła pierwsza ofiara kolei. Kiedy członek Parlamentu William Huskisson wysiadł z wagonu, żeby przywitać się z księciem Wellingtonem, został przejechany przez pociąg i poniósł śmierć na miejscu.

1890 Urodziła się Agata Mary Clarissa Christie pierwsza dama angielskiej powieści kryminalnej. Napisała ponad 80 powieści, część pod nazwiskiem swojego pierwszego męża pułkownika Christie, (z którym roziodła się w 1928 roku), część pod pseudonimem literackim Mary Westmacott. Storzyła postacie belgijskiego detektywa Herculesa Poirot i panny Jane Marple. Wiele z jej książek zostało zekranizowanych (wśród nich Morderstwo w Orient Expresie, Śmierć na Nilu). W 1950 Christie napisała także trzy sztuki teatralne. Zmarła w 1976 roku.

1928 Szkocki uczony Aleksander Fleming odkrył penicylinę.

1935 Reichstag III Rzeszy Niemieckiej przyjął ustawy norymberskie, które wyjęły Żydów spod prawa i uczyniły swastykę oficjalnym godłem Niemiec.

1935 Polska załoga Burzyński-Wysocki po raz trzeci zajęła pierwsze miejsce w zawodach balonowych “O Puchar Gordona Benetta”. Dzięki temu puchar przeszedł na ich własność.

1941 Urodził się Mirosław Hermaszewski – pilot, generał, pierwszy polski kosmonauta. 27 czerwca 1978 roku uczestniczył w locie radzieckiego statku kosmicznego “Sojuz-30”.

1946 Urodził się Oliver Stone, reżyser. “Wall St”, “Good Morning Vietnam”, “Platoon”.

1946 Urodził się Tommy Lee Jones, aktor amerykański.

1949 Rozpoczął się pierwszy po wojnie (IV) Międzynarodowy Konkurs Chopinowski. Trwał do 15 października. Na czele komitetu Honorowego stanął prezydent Bolesław Bierut. W konkursie startowało 54 pianistów. Dwie równorzędne pierwsze nagrody otrzymały: Halina Czerny-Stefańska i pianistka radziecka Bella Dawidowicz.

1969 Numer 1 amerykańskiej listy przebojów: „Sugar Sugar” – The Archies. Magazyn “Billboard” uznał tę piosenkę za utwór roku 1969.

1971 W telewizji NBC ukazał się pierwszy odcinek serialu “Columbo”.

1984 Urodził się drugi syn Księżnej Diany i Księcia Karola, Jego Królewska Wysokość Książę Harry.

1990 Numer 1 amerykańskiej listy przebojów: „Release Me” – Wilson Philips.

1991 Zmarł Mieczysław Czechowicz – polski aktor. Znany z występów w telewizyjnym “Kabarecie Starszych Panów”, roli Edka w “Tangu” i XX w “Emigrantach” Mrożka oraz “Kolorowych listów” – radiowego programu dla dzieci a także z telewizyjnych “Dobranocek” jako Miś Uszatek czy Kubuś Puchatek.

1995 Prezydent Kazachstanu wydał dekret o przeniesieniu stolicy państwa z Ałma Aty do Akmoły (obecnie Astana).

2000 W Sydney w Australii rozpoczęły się Letnie Igrzyska XXVII Olimpiady.

2002 Nr 1 brytyjskiej listy przebojów: “The Tide Is High (Get The Feeling)” – Atomic Kitten; UK Top Album: “Feels So Good” – Atomic Kitten.

Imieniny obchodzą: Albin, Melita, Maria, Nikodem, Roland.

Melita to imię greckiego pochodzenia, którego pierwotne znaczenie łączy się ze słowem oznaczającym pszczołę. Wyraz ten znaczył również “pilna, pracowita, słodka”. Kobiety o tym imieniu są rzeczywiście bardzo pracowite, a przy tym ambitne, ale i uparte. Działają systematycznie, według planu, wykorzystując każdą nadarzającą się okazję, by powiększyć swą wiedzę i majątek. Bywają oschłe, zimne i nieprzystępne.

Albina jest kobietą pedantyczną i systematyczną. Bywa uparta, ale i chętna do pomocy. Przyjaciele i rodzina mogą na niej polegać w każdej sytuacji. Albina jest wesoła, ma poczucie humoru i optymistycznie patrzy w przyszłość. Tylko czasem nachodzą ją czarne myśli, a wtedy na jakiś czas odgradza się od otoczenia.

Nikodem to mężczyzna pewny siebie, przedsiębiorczy i zapobiegliwy. Nie działa pochopnie, lecz według określonych, przyjętych metod. Jest w tym wytrwały i potrafi osiągnąć znaczące sukcesy. W kontaktach międzyludzkich bywa szorstki i złośliwy.