List do Przyjaciół „Malty”

Szanowni Państwo, Drodzy Artyści, Widzowie, Przyjaciele Malty!

Tegoroczna, 27. edycja Festiwalu odbywa się w szczególnym czasie. Europa znajduje się w momencie silnych polityczno-społecznych napięć, w naszą codzienność wpisane są poczucie zagrożenia, niestabilności. Polskie życie publiczne coraz bardziej determinują bratobójcze podziały, przyzwolenie na agresję, a także nawrót niebezpiecznych ideologii – fałszywie pojmowanego patriotyzmu, eskalującego egoizmu narodowego i populistycznej wrogości wobec Innego. Coraz powszechniejsza w ustach polityków, mediów i życiu codziennym staje się także retoryka nienawiści i pogardy. Dlatego tym ważniejsza jest rola sztuki oraz jej publicznych prezentacji, stwarzających pole do dywersyfikacji postaw, przyjrzenia się z uwagą współczesności i otwartości na różne, często nowe i nieznane języki i sposoby ekspresji. Malta od 27 lat wierna jest duchowi obywatelskości i pokojowego obalania granic mentalnych i estetycznych. Tak rozumiemy naszą misję – festiwalu miejskiego i europejskiego, zapraszającego do współuczestnictwa w wyjątkowym wydarzeniu, które pozwala na chwilę się zatrzymać, doświadczyć rzeczy wyjątkowych, intensywnych, ważnych. Dlatego podczas tych dziesięciu czerwcowych dni chcemy być razem.

Tegoroczna edycja, odbywająca się pod hasłem Idiomu „Platforma Bałkany”, zabierze nas w szczególną podróż. Jej przewodnikami są zaproszeni przez nas do współpracy 3 lata temu kuratorzy: Goran Injac i Oliver Frljić. Formułując program dla Malty, obydwaj sięgnęli do swojego doświadczenia kulturowego, intelektualnego i osobistego. Pokażą nam Bałkany jako obszar bliski i daleki, obciążony doświadczeniem niedawnej wojny, ale też szczególne miejsce wytwarzania krytycznych narzędzi na polu teatru, tańca, kina czy praktyk badawczych. W kilkunastu projektach – spektaklach, wykładach performatywnych, filmach czy debatach znajdziemy często zaskakujące, niezwykle ożywcze strategie refleksji nad światem. Pochylimy się nad historią najnowszą, przemianami politycznymi z utopii, jaką była Jugosławia w rzeczywistość globalnego kapitalizmu, redefinicją narodu oraz pułapkami nacjonalizmu, estetycznymi językami, służącymi do sprzeciwiania się reżimowi i odnajdywania nowych pól emancypacji. Do Poznania przyjadą filozofowie, badacze tańca i teatru, filmowcy, muzycy, reżyserzy, performerzy. Finałem całego Festiwalu będzie otwarty dla wszystkich, niebiletowany koncert legendarnej grupy Laibach, która od kilku dekad wymyka się wszelkim definicjom i pokazuje, że sztuka polityczna i krytyczna nigdy nie daje się zaszufladkować i wymaga stałej czujności – zarówno od odbiorców, jak i od twórców.

Festiwal to czas szczerej rozmowy, do której zapraszamy każdego. Aby się w nią włączyć nie ma lepszego miejsca niż położony w sercu Poznania plac Wolności. Jego nazwa jest naszym mottem, odkąd w 2013 roku rozbiliśmy tam nasze festiwalowe miasteczko – Generator Malta. To właśnie tam od rana do późnych godzin nocnych zapraszamy na bezpłatne warsztaty, organizujemy koncerty, przedstawienia, debaty, wykłady, dobre jedzenie i silent disco. To mikrokosmos, oferujący refleksję, wiedzę, przygodę, nowe doświadczenia, ale też relaks, wspólne bycie razem i zabawę. Powaga i namysł nie wykluczają radości i otwarcia na to, co nowe. W kontekście aktualnej rzeczywistości Polski szczególnego znaczenia nabiera hasło Generatora: „plac Negocjowania Wolności”. To właśnie wolność – naczelna wartość zarówno w życiu demokratycznych społeczeństw, jak i twórczości – powinna być stale w centrum naszej uwagi i troski. Chcemy, żeby Festiwal był przestrzenią do jej definiowania, negocjowania i praktykowania. Nie uciekamy od tematów trudnych. Gdy mowa o wolności, równie ważne jest dostrzeżenie mechanizmów jej ograniczania i instrumentalizowania. Dlatego na placu Wolności stanie mur – jako realny, choć ulegający transformacjom obiekt. Będzie on miejscem akcji performatywnych i plastycznych, pretekstem do warsztatów, dyskusji, a także zwyczajnych spontanicznych rozmów między mieszkańcami, gośćmi, artystami. Budujemy mur, aby go obalić.

Tegoroczna Malta odbywa się w cieniu działań Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Piotra Glińskiego, który zastosował wobec Festiwalu Malta cenzurę ekonomiczną, jawnie łamiąc prawo. Od kilku miesięcy zapowiadał w mediach, że nie ma zamiaru wywiązać się z umowy, którą zawarł z Festiwalem Malta w ubiegłym roku, wiedząc jaki program planujemy zrealizować i kto będzie jego kuratorem. Przyznawał, że dotacja nie zostanie nam przekazania z powodu zaangażowania Olivera Frlijcia do bycia kuratorem Idiomu „Platforma Bałkany”.

Minister uznał, że twórczość Frljica obraża rzesze Polaków i w istocie nie jest działalnością artystyczną tylko ideologiczną. Tym samym uczynił tego artystę wrogiem publicznym rządzącej partii i osób wyznających jedyną wizję teatru – eliminującego tematy trudne, zamkniętego na poszukiwania formalne i otwartą rozmowę o współczesności.
Ta bezprecedensowa sytuacja – nieprzestrzegania prawa przez urzędników państwowych i personalnego szykanowania twórcy – zagraża wolności słowa i twórczości w Polsce i jest dla nas wyraźnym sygnałem, że należy skonsolidować siły i przeciwstawiać się takim praktykom.

Pragniemy zapewnić publiczność, artystów, że pomimo kłopotów finansowych spowodowanych tą sytuacją, Festiwal się odbędzie w takim kształcie, w jakim został zaplanowany. Dziękujemy wszystkim widzom, przyjaciołom i anonimowym darczyńcom za włączenie się w akcję crowdfundingową „Zostań Ministem Kultury” oraz słowa wsparcia, które płyną do nas z całego świata. Jesteśmy też wdzięczni Mariuszowi „Wilkowi” Wilczyńskiemu, wybitnemu polskiemu animatorowi, za zainicjowanie Aukcji na rzecz Malty. W ciągu kilku tygodni kilkudziesięciu artystów, ludzi kultury z Polski i świata przekazało nam dzieła sztuki i cenne przedmioty, żeby wesprzeć Festiwal w tym trudnym momencie.
Oddolny obywatelski ruch sprzeciwu wobec działań władz daje nam energię do działania i poczucie, że sztuki nie można wyeliminować z życia publicznego, ponieważ jest tym, co buduje więzi, poczucie sensu i daje nam – wspólnotom i każdemu z osobna – łączność ze światem.

Zapraszam wszystkich do Poznania!

Michał Merczyński

Dyrektor Malta Festival Poznań