Nagroda dla poznaniaka pracującego nad lekiem na AIDS

Światowej sławy uczeni – prof. Mariusz Jaskólski z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i dr Alexander Wlodawer z Narodowego Instytutu Raka w USA – zostali pierwszymi zdobywcami Polsko-Amerykańskiej Nagrody Naukowej.

Nagroda została ustanowiona w 2013 r. i jest przyznawana parze naukowców – jednemu pracującemu w Polsce, a drugiemu w USA – za wybitne osiągnięcie naukowe będące efektem ich współpracy. Tandem Jaskólski – Wlodawer otrzymali ją za badania strukturalne białek o znaczeniu medycznym, które przyczyniły się do opracowania nowych terapii leczenia chorób człowieka, takich jak AIDS czy białaczka u dzieci.

Do pierwszego konkursu zgłoszono 55 nominacji, które reprezentowały bardzo wysoki poziom. Wysokość Nagrody wynosi równowartość 5 000 USD dla każdego z laureatów.

Nagrodzeni badacze rozpoczęli współpracę w dziedzinie biologii strukturalnej 27 lat temu. Gdy we wczesnych latach 80. nastąpił wybuch epidemii AIDS, wyścig do znalezienia leków na tę chorobę natrafił na przeszkodę w postaci całkowitego braku informacji o budowie białek retrowirusowych, czyli m.in. tych, które koduje w swoim bagażu genetycznym wirus HIV. Dlatego opis struktury proteazy retrowirusowej, opublikowany przez Wlodawera, Jaskólskiego i współpracowników w czasopiśmie „Nature” w 1989 r., był przełomem.

Po tym artykule zostały opublikowane dwa kolejne w czasopiśmie „Science” – jeden dotyczył badania połączonego z modelowaniem, w którym przewidziano właściwą strukturę proteazy HIV-1 i sposobu jej interakcji z substratem, a w drugim przedstawiono rozstrzygnięcie gorącej debaty na temat struktury tego enzymu, której źródłem był częściowo niepoprawny model zaproponowany przez konkurencyjną grupę badaczy. Nasze odkrycie przyczyniło się do powstania leku dla chorych na AIDS w ekspresowym tempie 7 lat. To jak dotąd jedyny przykład, kiedy proces ten odbył się tak szybko – mówi prof. Wlodawer.

Od tamtego czasu obaj naukowcy kontynuują swoją współpracę w dziedzinie biologii strukturalnej układów mających znaczenie w medycynie: m.in. określili struktury proteaz pochodzących z innych retrowirusów (w tym wirusa HTLV powodującego białaczkę), integraz retrowirusowych (domena katalityczna w czynnej formie) oraz bakteryjnych asparaginaz, istotnych w leczeniu białaczki limfoblastycznej u dzieci.

Wspólnie napisali 37 prac, które były dotąd cytowane ok. 2450 razy, co świadczy o znaczeniu ich wspólnych badań dla dziedziny nauki, jaką uprawiają. Jednocześnie badacze przyczynili się do rozwoju metod krystalografii i są powszechnie uważani za autorytety w zakresie metodologii oraz edukacji krystalograficznej.

Nagrodę przyznają wspólnie Fundacja na rzecz Nauki Polskiej i The American Association for the Advancement of Science (AAAS), największe na świecie stowarzyszenie naukowe. Wręczenie wyróżnienia odbędzie się 28 kwietnia w Waszyngtonie.