O tej miłości plotkowała cała Europa

To będzie opowieść o tragicznej historii nieszczęśliwej miłości córki księcia-namiestnika Wielkiego Księstwa Poznańskiego, Antoniego Radziwiłła – Elizy i pruskiego księcia Wilhelma Hohenzollerna, przyszłego króla Prus i cesarza Niemiec – Wilhelma I.

Maciej Brzeziński

O tej miłości swego czasu plotkowała cała arystokratyczna Europa. Wielka, acz niespełniona miłość pruskiego księcia Wilhelma von Hohenzollerna i Elizy Radziwiłłówny, stała się „sprawą polityczną”, w którą zaangażowało się kilka dworów europejskich. Jak to zwykle bywa, polityka i racja stanu położyły kres tej miłości…

Tłem romansu była Europa, podnosząca się stopniowo z zawieruchy, jaką były wojny napoleońskie. „Jeniec Europy” – Napoleon Bonaparte przybywał wówczas na wygnaniu na Wyspie Świętej Heleny, skąd nikomu już nie zagrażał. Czołowe mocarstwa europejskie – Prusy, Rosja, Austria i Wielka Brytania, podzieliły się wpływami na Starym Kontynencie. Ich pozycję ugruntował Kongres Wiedeński z 1815 roku.

Prusy, prężnie rozwijające się państwo, wzbogacone licznymi nabytkami terytorialnymi, miało ambicje większe, niż swoje ówczesne granice. Jednym z najbardziej wpływowych osób w państwie pruskim był książę Antonii Radziwiłł. W latach 1815 – 1830 pełnił rolę namiestnika, utworzonego na Kongresie Wiedeńskim, Wielkiego Księstwa Poznańskiego.

Ten wybitny mecenas kultury i sztuki, gościł kilkakrotnie Fryderyka Chopina, zarówno w Poznaniu, jak i w pałacyku myśliwskim a Antoninie (okolice Ostrzeszowa na południu Wielkopolski), a także sam komponował (m. in. operę „Faust”). Więcej na ten temat TUTAJ

Był skoligacony z pruską rodziną królewska, bowiem jego żona – księżniczka Fryderyka Dorota Ludwika, zwana po prostu Luizą, była cioteczną siostrą króla Fryderyka Wilhelma III. Małżeństwo zawarto z 1796 roku. Księcia Antoniego zaszczycał także swą przyjaźnią rosyjski cesarz – Aleksander I. Antoni i Luiza mieli dwie córki – Elizę i Wandę.

Eliza Fryderyka Luiza Marta przyszła na świat w 1803 roku. Zgodnie z wolą swojej matki została wychowana w wierze kalwińskiej. Jej przyszły ukochany – książę Wilhelm Fryderyk Ludwik von Hohenzollern, urodził się w 1797 roku. Był drugim synem króla Fryderyka Wilhelma III, jednakże fakt, że kronprinz (następca tronu), książę Fryderyk Wilhelm był słabego zdrowia, zwłaszcza psychicznego, należało się spodziewać, że to właśnie Wilhelm będzie w przyszłości dźwigał ciężar korony.

Młodzi poznali się już w 1815 roku na balu z okazji zakończenia Kongresu Wiedeńskiego, choć ich miłość rozkwitła dopiero później. W każdym razie w 1820 roku Wilhelm zaręczył się z Elizą. Pojawił się jednak problem, gdyż ich ewentualne małżeństwo było sprzeczne z zasadą „Ebenburtigkeit” (wymóg małżeństwa członka rodu panującego z osobą pochodzącą również z rodziny panujących). Księżą Antonii zlecił badania genealogiczne, mające dowieźć tego, iż Radziwiłłowie, są równi książętom Rzeszy, ponadto zebrała się specjalna komisja prawników, mających ustalić, czy takie małżeństwo jest zgodne z pruskim prawem. W Przeciwnym razie Wilhelm utraciłby prawo do tronu. Ekspertyza genealogiczna wypadła pozytywnie, jednakże prawnicy byli podzieleni.

Król Fryderyk Wilhelm III zwrócił się do cara Aleksandra I z prośbą o adopcję Elizy. Aleksander, który przyjaźnił się z Antonim Radziwiłłem, a także miał okazje poznać zarówno Elizę, jak i Wilhelma, zgodził się adoptować księżniczkę. Jednakże jego śmierć w 1825 roku przekreśliła te plany. Nowy car – Mikołaj I, bezwzględny zwolennik tradycji i starego porządku, stanowczo odmówił prośbie o adopcję. Obawiał się być może wzrostu polskich wpływów na dworze w Berlinie, tym bardziej, że jego starszy brat – wielki książę Konstanty Pawłowicz, namiestnik Królestwa Polskiego także popełnił mezalians, żeniąc się z Polką – Joanną Grudzińską, „Księżną Łowicką”, przez co utracił prawo do tronu.

W 1826 roku narzeczeni ostatecznie musieli się rozstać. Wilhelm poślubił księżniczkę Augustę von Sachsen-Weimar, natomiast Eliza miała wyjść za arystokratę austriackiego, księcia Fryderyka von Schwarzenberg, jednakże małżeństwo nie doszło do skutku. Eliza zmarła w 1834 roku na gruźlicę. Wilhelm, w latach 1858 – 61 zastępował na tronie swojego chorego umysłowo brata, Fryderyka Wilhelma IV, a po jego śmierci w 1861 roku został królem Prus. W 1871 roku koronowano go na cesarza Niemiec. Zmarł w 1888 roku. Ponoć do końca życia nosił przy sobie miniaturę z podobizną ukochanej Elizy.

Jako ciekawostkę podam, iż pamięć o tym romansie przetrwała. W 1938 roku nakręcono w Niemczech film Preussische Liebesgeschichte (Pruska historia miłosna) z udziałem czeskiej aktorki Lidy Baarovej w roli Elizy. Baarova była prywatnie kochanką ministra propagandy III Rzeszy – Josepha Goebbelsa. Kilka miesięcy później wybuchała wojna i film o miłości półkrwi Polki i przyszłego króla Prus nie była popularna. Film trafił na półki, a w kinach można go było zobaczyć w RFN dopiero w 1950 roku.

Źródło:
P. Szlanta, Pruscy Radziwiłłowie, „Mówią Wieki”, Nr 01/08 (577), styczeń 2008.
M. Getka-Kenig, Królewskie koligacje polskich arystokratów, „Mówią Wieki”, Nr 07/08 (583), lipiec 2008.

Inne opowieści znajdziecie na blogu Poznańskie historie